Verantwoordelijkheden werkgever en werknemer
Om goed Arbobeleid te voeren, moeten taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden duidelijk zijn geregeld. Alle medewerkers hebben hierin een rol; veiligheid en gezondheid op de werkplek is immers een zaak van ons allemaal! Het begrip ‘verantwoordelijkheid’ roept hierbij nog wel eens vragen op. Als je als medewerker in een bedrijf verantwoordelijk bent gesteld voor een bepaalde taak, kan dit dan ook juridische gevolgen hebben als het mis gaat?
Over de woorden ‘verantwoordelijk’ en ‘aansprakelijk’ bestaat nogal eens verwarring. Er is echter een wezenlijk verschil:
Een verantwoordelijk persoon heeft een plicht om iets te doen of juist te laten;
Een aansprakelijk persoon is degene die, als de plicht niet wordt nageleefd:
– bestuurlijk beboet kan worden;
– strafrechtelijk vervolgd kan worden;
– civielrechtelijk verplicht kan worden schade te vergoeden.
Bij ‘persoon’ kan hierbij zowel sprake zijn van natuurlijke personen (mensen) als van een rechtspersoon (o.a. NV, BV, stichting, vereniging).
Straf-, bestuurs- en civielrecht
Door toepassing van het strafrecht kan de rechter straffen en maatregelen opleggen. Overtredingen van de Arbowet zijn geregeld in de Wet op de Economische Delicten. Meestal worden alleen ernstige overtredingen voor de rechter gebracht. Dit is bijvoorbeeld het geval als gevaar is ontstaan voor werknemers of derden, of als sprake is van meerdere kleine overtredingen achter elkaar (recidive).
Echter, in de meeste gevallen wordt het bestuursrecht toegepast; de Arbeidsinspectie is dan bevoegd om na constatering van een overtreding een boete aan te zeggen. Dit wordt ook wel het ‘lik-op-stuk-beleid’ genoemd.
Bij civiel recht gaat het meestal om de vraag wie de (materiële of letsel) schade moet betalen. In dit geval ligt het initiatief om naar de rechter te stappen bij de persoon of partij die de geleden schade wil verhalen. Het civiel recht is vooral geregeld in het Burgerlijk Wetboek. In beginsel gaat het bij civiel recht om een afzonderlijk traject. Is echter de schuld van een (rechts-)persoon al bestuurs- of strafrechtelijk uitgesproken, dan is een schadeclaim van een gedupeerde kansrijker.
Werkgever: verantwoordelijk en aansprakelijk
Wetgeving op Arbogebied is vooral bedoeld om werknemers en derden te beschermen tegen ongevallen en beroepsziekten. Een werkgever is in eerste instantie steeds verantwoordelijk voor de veiligheid en gezondheid van de personen die hij in dienst heeft. Maar ook voor overige personen die onder zijn gezag werken, zoals ingeleende werknemers of bij het werken in regie. Ook stagiaires, leerlingen en vakantiewerkers vallen onder de verantwoordelijkheid van de werkgever. In al deze gezagsrelaties is de werkgever niet alleen verantwoordelijk voor de veiligheid en arbeidsomstandigheden, maar hij kan ook aansprakelijk worden gesteld als er iets mis gaat. Werknemers van onderaannemers vallen onder de verantwoordelijkheid van hun eigen werkgever.
De positie van de werknemer
Ook werknemers kunnen op grond van het systeem van bestuurlijke boetes worden beboet (lik-op-stuk). Strafrechtelijke vervolging zal zelden voorkomen. Het zou dan bijvoorbeeld kunnen gaan om het negeren van een stillegging door de Arbeidsinspectie of wanneer de betrokken werknemer weet, of redelijkerwijs kan weten, dat door zijn toedoen of nalaten levensgevaar voor personen in zijn omgeving ontstaat.
Als werknemer is het van belang dat je ‘gewoon’ naar beste eer en geweten je werk doet. Zolang er geen sprake is van ernstige nalatigheid of grove schuld hoef je je weinig zorgen te maken. Daarbij dien je wel de verplichtingen uit de Arbowet na te komen, zoals in Artikel 11 Arbeidsomstandighedenwet genoemd.
Werkonderbreking
Daarnaast heb je ook nog een belangrijk recht: het recht op werkonderbreking zoals in Artikel 29 Arbeidsomstandighedenwet:
Positie van de werkgever
Bewijslast:
De bewijslast rust op de werkgever. Hij zal moeten bewijzen dat hij aan zijn ‘zorgplicht’ heeft voldaan, zelfs als hij vindt dat de schade van de werknemer te wijten is aan eigen opzet of bewuste roekeloosheid. De werknemer daarentegen hoeft alleen maar aan te tonen dat hij bij het uitoefenen van zijn werk schade heeft geleden. Bovendien moet de werkgever rekening houden met een zekere, te accepteren zorgeloosheid van zijn werknemers. Hij dient maatregelen te nemen (o.a. voorlichting, onderricht, toezicht) om dit zo veel als mogelijk te voorkomen.
De verantwoordelijkheid van werkgevers is in algemene termen omschreven in Artikel 3 Arbeidsomstandighedenwet.
Wet- en regelgeving
Artikel 3 Arbeidsomstandighedenwet
Artikel 11 Arbeidsomstandighedenwet
Artikel 29 Arbeidsomstandighedenwet